“O hâlde öz farkındalık, hayatta yolumuzu bulmamıza rehberlik edebilecek belirli belirsiz, iç fısıltılara uymamızı sağlayan esaslı bir odağı temsil eder. Göreceğimiz gibi, bu içsel radar, yaptıklarımızı -ve bir o kadar önemlisi yapmadıklarımızı da- yönetmenin anahtarıdır. İyi yaşanan bir hayat ile aksayan bir hayat arasındaki tüm farkı, bu içsel kontrol mekanizması yaratır.”
Eski bir Japon masalına göre, kavgacı bir samuray günün birinde bir Zen ustasını cennet ve cehennem kavramlarını açıklamaya davet eder. Ancak rahip onu küçümseyen bir tavırla, “Sen eşeğin tekisin. Senin gibilerle daha fazla zaman harcayamam,” der. Onuru zedelenen samuray, öfkeden köpürerek kılıcını kınından çıkarıp, “Seni bu küstahlığın için öldürebilirim,” diye bağırır. “İşte,” der Zen rahibi sakince, “Bu, cehennemdir.” Samuray kapıldığı öfkeyi ima eden ustanın doğru sözleri karşısında irkilir ve sakinleşerek kılıcını yerine koyar. Sonra da eğilip, kendisine kazandırdığı içgörü için rahibe teşekkür eder. “İşte bu da cennettir,” der rahip.
Farkındalık Tam Olarak Kendini Bilmektir
Farkındalık
Farkındalık tam olarak kendini bilmektir. Tıpkı “Gün ancak uyanıksak ağarır…” sözleri gibi… Psikologların “üst biliş” olarak adlandırdığı farkındalık durumunu Daniel Goleman, kişinin kendi iç dünyasında olup bitenin farkında olması anlamında “özbilinç” olarak tanımlıyor. Bu bilinç durumunda olan zihnin, duygular da dâhil olmak üzere, yaşananları inceleyip, gözlemleyeceğini belirtiyor. Deneyimlerimizden biraz geriye çekilebildiğimizde, kendimizi gözlemlediğimizde farkında oluyoruz.
Güçlü farkındalıklar güvenilir yaşamsal kılavuzlar oluşmasını sağlar. Örneğin kişisel olarak en derin değerlerimizin farkında olduğumuzda meslek hayatımızla ilgili kararlarımızı daha dengeli alabilir ve doyumlu bir hayat sürebiliriz. Becerilerimizin, yani güçlü yanlarımızın farkında olmadığımızda; yaşam bizim için sürekli kendini tekrarlayan sıkıcı bir hâl alabilir. Farkında olarak yaşamak; “Ben kimim? Yaşamdaki önceliklerim neler? Ne istiyorum?” sorularına içeriden bakabilme kabiliyetidir. Kişisel olarak kaynaklarımızı ve sınırlarımızı bilme hâlidir.
Güçlü ve zayıf yanlarımızın, eylemlerimize eşlik eden değerlerimizin ve motivasyon kaynaklarımızın farkında olduğumuzda yeni bakış açılarını benimsemeye ve kendimizi geliştirmeye daha açık oluruz. Farkındalık, bireyin düşündüklerini, eylemlerini ve çevresinde nelerin olup bittiğini ayırt edebilmesidir. Kişinin mevcut durumda kim olduğuna dair farkındalığı; güçlü yanları, becerileri, gelişime açık zayıf yanları, değerleri ve amacına dair farkındalığıdır. Koçluk, farkındalık yaratarak bireyin kendisi adına içgörü ve seçenekler oluşturmasına ve sorumluluk alma iradesine katkı sağlar.
Mevcut Durum ile İdealimizdeki Durum Arasında Bir Köprü
Farkındalık ve Koçluk
Farkındalığı, bulunduğumuz durum ile varmak istediğimiz ideal durumumuz arasında bir köprü gibi görebiliriz. Karanlık bir tünelde yolunuzu bir fenerle bulmaya çalıştığınızı düşünün. Bu fener sizin için farkındalık olarak çalışacak, gitmek istediğiniz yere varmanız için gözlem yapmanızı ve değerlendirmenizi sağlayacaktır.
Bu anlamda koçluk, danışanların objektif gözlemle hedeflerine ve mevcut durumlarına, bu ikisi arasındaki mesafeye ve aradaki mesafeyi kapatmak amacıyla engellere farkındalık sağlamak için çalışır. Dolayısıyla farkında olduğunuzda kontrol edebildiğiniz alanlar genişleyecek, aksi takdirde farkında olmadığınız şeyler sizi kontrol edecektir. Her gün sabahın erken saatlerinde karşılaştığınız kalabalık ve trafikten rahatsız olduğunuz bir durumu ele alalım.
Sonuçta hırçınlaştığınızı, insanların davranışlarına alınganlık gösterdiğinizi ve yanınızdakileri terslediğinizi düşünelim. Mevcut durumun farkında olmadığınızda, bir şeyler bilincinizden kaçarak, sert tepkiler vermenizi söylemektedir.
Geri çekilerek ne hissettiğinize ve ne olduğuna dair elde edeceğiniz bilinçli farkındalık bu ruh hâlinizi değiştirmenizi kolaylaştıracaktır. Örneğin aşağıdaki soruları kendinize sorarak bilinçli bir farkındalık sağlayabilir ve bu tarz durumlarda ruh hâlinizi değiştirebilirsiniz:
- Ben ne istiyorum?
- Ne hissediyorum? Diğer insanlar ne hissediyor?
- Neye ihtiyacım var? Diğerlerinin nelere ihtiyacı var?
- Mümkün olan ne?
Koçluk bir anlamda istenen performansı ortaya çıkarmak ve danışan tarafından belirlenmiş olan hedefe hareket etmek üzere inşa edilir. Bilinçli farkındalık ile performansımızı ele aldığımızda o an için kim olduğumuz ile karşılaşırız. Farkındalıkla yapacağımız seçimler, nerede olmak istediğimizi, aynı zamanda elde etmek istediğimiz performansı tanımlar.
Bir tarafta mevcut durumumuz, diğer tarafta ise ideal hâlimiz söz konusudur ki, bu iki durum içten içe doğal bir gerginlik yaşatmaktadır. Bu gerginliği çözecek olan şey, etrafımızda olan biteni ve yaşamımızda nelerin gerçekleştiğini tam olarak ortaya koyan içgörümüz, yani farkındalığımızdır. Etkili içgörü ve bilinçli farkındalık, dikkati, arzulanan sonuç için gerekli olan değişkenler üzerine yoğunlaştırır. Bu durum bilinçli seçimler yaparak, hedeflerimize doğru dengeli bir şekilde hareket etmemizi sağlar.
Bir önceki yazımız olan Eğitim Koçluğu Nedir? başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.